डडेल्धुरा: हरेक वर्ष अप्रिल ७ मा विश्व स्वास्थ्य दिवस मनाइन्छ—स्वास्थ्यजस्तो अमूल्य सम्पत्तिको संरक्षण र प्रवर्द्धनको स्मरण गर्ने, प्रतिबद्धता दोहोर्याउने अवसरका रूपमा। यो वर्षको मूल नारा “स्वस्थ सुरुवात, आशावादी भविष्य” झनै सन्देशमूलक छ—स्वास्थ्यका लागि आजको लगानी नै भोलीको समृद्धिको आधार हो भन्ने स्पष्ट सन्देश दिन्छ।
नेपालजस्तो विविध भौगोलिक र सांस्कृतिक संरचनायुक्त मुलुकमा स्वास्थ्य सेवा समान रूपमा पुर्याउनु आफैंमा चुनौतीपूर्ण विषय हो। विशेष गरी स्थानीय तहहरूमा देखिएका केही विशेष समस्या र समाधानको बाटोबारे यस लेखमा चर्चा गरिएको छ।
१.स्थानीय तहको धर्म र दायित्व
स्थानीय तह केवल प्रशासनिक संरचना मात्र होइन—यो सेवा, समर्पण र समृद्धिको नाउँ हो।
• हरेक निर्णय जनस्वास्थ्यको भलाइका लागि केन्द्रित हुनुपर्छ।
• बजेट, योजना, पूर्वाधार—सबैमा स्वास्थ्य पहिलो प्राथमिकता बन्नुपर्छ।
• दुर्गम बस्तीका आवाजलाई सुनेर, नीति निर्माणमा समावेश गर्दै न्यायपूर्ण स्वास्थ्य पहुँच सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
चुनौतीहरू के छन्?
• पर्याप्त स्वास्थ्य बजेटको अभाव।
• तालिम प्राप्त स्वास्थ्य जनशक्ति अभाव।
• योजना त बनिन्छन्, तर कार्यान्वयनमा ढिलाइ।
• डेटा आधारित निर्णयको अपुगता।
२.स्वास्थ्यकर्मी: सेवा होइन, साक्षात् सेवा–धर्म
स्वास्थ्यकर्मीहरू केवल औषधि दिने पात्र होइनन्—उनीहरू त बाँच्नुपर्छ भन्ने आशा बोकेका पात्र हुन्।
• हरेक बिरामीसँग संवेदनशील व्यवहार, हरेक उपचारमा निष्ठा।
• घरदैलो, खोप अभियान, पोषण शिक्षा—सबैमा अग्रसर भूमिका निभाउनु उनीहरूको कर्तव्य हो।
• “स्वास्थ्य सेवा मानवअधिकार हो” भन्ने कुरालाई व्यवहारमै उतार्नुपर्छ।
समस्या के छन्?
• ग्रामीण क्षेत्रमा स्वास्थ्यकर्मी टिकाउन गाह्रो।
• तलब, सुरक्षा र तालिमको अभाव।
• कार्यस्थलमा आवश्यक उपकरण र औषधिको न्यूनता।
३.जनप्रतिनिधि: जनताको विश्वासका प्रतिनिधि
निर्वाचित प्रतिनिधि जनताको अभिभावक हुन्।
• स्वास्थ्य योजना निर्माणमा उनीहरूको दूरदृष्टि र प्रतिबद्धता अपरिहार्य हुन्छ।
• सामुदायिक स्वास्थ्य केन्द्रको स्थायित्व, सेवा विस्तारमा लगानी, र अनुगमन प्रक्रियामा उनीहरूकै सक्रियता महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
• नीति निर्माणदेखि कार्यान्वयनसम्म उनीहरूको नेतृत्वले समुदायको स्वास्थ्य अवस्था परिवर्तन गर्न सक्छ।
चुनौतीहरू:
• स्वास्थ्य प्राथमिकताको कमी।
• जनस्वास्थ्य सम्बन्धी ज्ञानको सीमितता।
• जनमतको दबाबले अल्पकालीन योजनामा मात्र केन्द्रित हुने प्रवृत्ति।
४.नागरिक समाज र सरोकारवाला: आवाज र अभ्यासको समिश्रण
जब सरोकारवाला संस्थाहरू जनताको आवाज बोकेर स्वास्थ्यका सवालमा अग्रसर हुन्छन्, तब सरकारी संयन्त्रले आफूलाई उत्तरदायी ठान्न थाल्छ।
• रक्तदानदेखि मनोसामाजिक सहयोगसम्म—यिनीहरूको भुमिका अतुलनीय हुन्छ।
• जनचेतना फैलाउने, स्वास्थ्य शिक्षा दिने र स्थानीय स्रोतको सही परिचालनमा हातेमालो गर्नु उनीहरूको प्रमुख कर्तव्य हो।
चुनौतिहरू:
• सरकारी संयोजनमा समन्वयको कमी।
• कार्यक्रम एकपटकको प्रचलनमा सीमित हुने।
• दिगोपनाको अभाव।
५.हरेक नागरिक: सशक्त समाजको आधार
स्वस्थ समाज निर्माण केवल सरकारको जिम्मा होइन—हामी सबैको साझा दायित्व हो।
• आफ्नो सरसफाइमा ध्यान दिने, नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गर्ने, सन्तुलित भोजन खाने—यी सामान्य तर शक्तिशाली अभ्यास हुन्।
• खोप अभियान, स्वच्छता कार्यक्रम, स्वास्थ्य शिक्षा आदिमा सकृय सहभागी बन्नु हाम्रो जिम्मेवारी हो।
• स्वास्थ्यप्रति सचेत नागरिक नै परिवर्तनका वाहक हुन्।
सामुदायिक चुनौतीहरू:
• परम्परागत मान्यताको असर।
• स्वास्थ्यबारे झूठा भ्रम र गलत सूचनाको प्रभाव।
• आर्थिक कठिनाइका कारण स्वास्थ्य सेवा लिने सोचको अभाव।
अन्त्यमा, एक आह्वान
आजको दिन हामी सबैलाई सम्झाउने दिन हो—स्वास्थ्य भनेको केवल अस्पतालको कुरा होइन, यो त हरेक घरको, हरेक मनको कुरा हो।
नेपालका स्थानीय तहहरू—जहाँ सगरमाथा हेर्ने आँखाहरू छन्, मधेशका खेतहरू छन्, तराईका जंगल छन्—त्यहाँ अब स्वास्थ्यप्रति सजग मनहरू पनि हुनुपर्छ।
साथीहरू, हातेमालो गरौं—एक अर्काको स्वास्थ्यप्रति संवेदनशील बनौं।
सरकार, कर्मचारी, प्रतिनिधि, संस्था र नागरिक—सबै मिलेर निर्माण गरौं:
“स्वस्थ नेपाल, समृद्ध स्थानीय तह”।
लेखक मनोज जोशी
जनस्वास्थ्य अधिकृत
हलेसी तुवाचुङ नगरपालिका ,खोटाङ
