सावन १३
गणेश जोशी
नेपालमा बढ्दो आत्महत्या दर ठूलो चिन्ताको विषय बनेको छ । हाम्रो यस भित्री मधेस क्षेत्रमा मात्रै बिगत १ वर्षको तथ्यांक हेर्दा ११ जनाले आत्महत्या गरेका छन। यो चिन्ताजनक तथ्यांक हो। यो समस्यामा योगदान पुर्याउने अन्तर्निहित कारकहरू र आत्महत्या दर घटाउन परिवार, समाज र स्थानीय निकाय र सरकारले खेल्ने भूमिका बुझ्नु महत्त्वपूर्ण छ।
यस क्षेत्रमा बढ्दो आत्महत्याको प्रमुख कारण मानसिक स्वास्थ्य समस्या हो । मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरूको वरिपरिको कलंकले अक्सर व्यक्तिहरूलाई मद्दत खोज्नबाट रोक्छ, जसले गर्दा उपचार नगरिएको अवस्थाहरू आत्महत्या गर्ने विचारहरूमा बढ्न सक्छ। सहयोगी वातावरण सिर्जना गर्न परिवार र समाजको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ जहाँ व्यक्तिहरूले उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्य चिन्ताहरू छलफल गर्न सहज महसुस गर्छन्। परिवारहरूलाई मानसिक स्वास्थ्यको बारेमा शिक्षित गर्न र आफ्ना प्रियजनहरूलाई भावनात्मक समर्थन प्रदान गर्न प्रोत्साहित गर्न आवश्यक छ।
अर्कोतर्फ, समाजले मानसिक स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित कलंकलाई कम गर्न, सचेतना अभियानहरू प्रवर्द्धन गर्न र मानसिक स्वास्थ्य सेवाहरू पहुँचयोग्य र किफायती छन् भन्ने सुनिश्चित गर्न काम गर्नुपर्छ। बढ्दो आत्महत्या दरको अर्को कारक सामाजिक र आर्थिक दबाब हो। समाजमा जहाँ सफलता प्रायः भौतिक सम्पत्ति र सामाजिक स्थितिद्वारा मापन गरिन्छ, आर्थिक कठिनाइ वा सामाजिक अपेक्षाहरूको सामना गरिरहेका व्यक्तिहरूले निराश र निराश महसुस गर्न सक्छन्। स्थानीय निकाय र सरकारले आर्थिक अवसरहरू प्रवर्द्धन गरी आर्थिक कठिनाइहरूको सामना गर्नेहरूलाई सहयोग र समर्थन प्रदान गरेर यसलाई सम्बोधन गर्न सक्छन्।
शिक्षा र व्यावसायिक तालिम कार्यक्रमहरूले व्यक्तिहरूलाई सीपहरू प्राप्त गर्न र उनीहरूको रोजगारीका सम्भावनाहरू सुधार गर्न सशक्त बनाउन सक्छ, निराशाको भावनालाई घटाएर आत्महत्या नगर्ने विचारहरू निम्त्याउन सक्छ। मानसिक स्वास्थ्य सेवाको उपलब्धता र पहुँच सुनिश्चित गर्ने दायित्व पनि स्थानीय सरकार र निकायहरूको हो। यसमा मानसिक स्वास्थ्य क्लिनिकहरू स्थापना गर्ने, मानसिक स्वास्थ्य सेवामा स्वास्थ्य सेवा पेशेवरहरूलाई प्रशिक्षण दिने, र प्राथमिक स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा मानसिक स्वास्थ्य सेवाहरूलाई एकीकृत गर्नुपर्ने छ।
स्थानीय निकायहरूले आत्महत्या रोकथामको बारेमा सचेतना अभियानहरू आयोजना गर्न सक्छन्, चेतावनी चिन्हहरू र सहयोगको लागि उपलब्ध स्रोतहरू बारे जानकारी प्रदान गर्न सक्छन्। यसबाहेक, सामुदायिक सहायता प्रणालीहरूले आत्महत्या रोक्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। स्थानीय निकायहरूले समस्यामा परेका व्यक्तिहरूलाई भावनात्मक समर्थन र मार्गदर्शन प्रदान गर्न सहायता समूहहरू र हेल्पलाइनहरू स्थापना गर्न मद्दत गर्न सक्छन्। गैर(सरकारी संस्थाहरू र समुदायमा आधारित संस्थाहरूसँगको सहकार्यले पनि आत्महत्या रोकथाम प्रयासहरूलाई बलियो बनाउन सक्छ।
आत्महत्या दर घटाउन परिवार, समाज र स्थानीय निकाय र सरकारले मिलेर काम गर्ने बहुआयामिक दृष्टिकोण चाहिन्छ। मानसिक स्वास्थ्य कलंकलाई सम्बोधन गरेर, आर्थिक अवसरहरू उपलब्ध गराएर, जागरूकता प्रवर्द्धन गरेर, र पहुँचयोग्य मानसिक स्वास्थ्य सेवाहरू सुनिश्चित गरेर, हामीले एउटा वातावरण सिर्जना गर्न सक्छौं जहाँ व्यक्तिहरूले मद्दत खोज्नको लागि समर्थन र सशक्त महसुस गर्छन्। सामूहिक प्रयासले नै यस क्षेत्रमा आत्महत्या दर घटाउन र मानसिक स्वास्थ्य प्रवर्द्धनमा उल्लेखनीय प्रभाव पार्न सकिन्छ।
लेखक आलिताल गाउंपालिका वडा न ५ का स्थायी बासिन्दा हुन् ,उनले अंग्रेजीमा स्नातक गरेका छन् भने सामाजशास्त्रमा स्नाकोत्तर पुरा गरेका छन्
